Groente

Omschrijving

Groenten zijn de eetbare delen van een plant. Groente staat in de Schijf van Vijf. Eetbare paddenstoelen en de vruchten komkommer, tomaat, paprika en avocado worden ook tot de groenten gerekend. 

Herkomst

Groente komt uit de hele wereld. Op de zak, het schap of de kist met groente staat waar het vandaan komt.

Soorten groente

Deze soorten groente zijn er: 

• Bladgroenten: andijvie, sla, spinazie, veldsla, ijsbergsla, raapstelen, raapstelen, postelein. 
• Vruchtgroenten: courgette, komkommer, paprika, pompoen, tomaten, aubergine, zoete maïs, avocado, artisjok.
• Wortel- en knolgewassen: rode bieten, bospeen, waspeen, knolselderij, radijs, winterpeen, koolraap, schorseneren, pastinaak, rettich. 
• Koolsoorten: bloemkool, boerenkool, broccoli, Chinese kool, koolrabi, rode kool, savooiekool, spitskool, witte kool, spruitjes, paksoi.   
• Uien: ui, knoflook, bosui, prei. 
• Stengelgewassen: bleekselderij, venkel, asperge, artisjok, rabarber, bamboe.
• Kiemgroenten: taugé, alfalfa.
• Overige groenten: witlof, paddenstoelen, champignons en de groenten die botanisch gezien vallen onder de peulvruchten: doperwten, kousenband, peulen, snijbonen, sperziebonen, tuinbonen.

(Zoete) aardappelen, andere knolgewassen, peulvruchten en groentesappen vallen door hun afwijkende voedingswaarde of gebruik buiten de definitie van groente.

Groentewijzer

Consumptiecijfers

We eten gemiddeld 131 gram groente per dag. Volwassenen (145 gram) eten meer groente dan kinderen (79 gram). De groente-inname neemt toe met de leeftijd. Zo’n 83% van de groente eten we tijdens de avondmaaltijd en 11% tijdens de lunch. De dalende trend in groenteconsumptie is de laatste jaren gestabiliseerd.

De top 10 van de meest gegeten groente:

1. ui
2. tomaat
3. bloemkool 
4. sperziebonen 
5. worteltjes 
6. broccoli 
7. komkommer 
8. ijsbergsla 
9. witlof 
10. groene sla

Bewaren

De samenstelling van groente verandert al een paar uur na de oogst. De smaak en structuur gaan achteruit. Hoe snel de kwaliteit van groente achteruit gaat hangt af van de soort groente. Als het niet lukt om groente snel op te eten, is invriezen, conserveren, drogen of inleggen in zuur een optie om groente langer te bewaren. Bij conserveren (blik/glas) en inleggen in zuur wordt vaak zout en suiker toegevoegd.

Bewaaradviezen

Het is aan te raden verse groente niet langer dan 2 tot 5 dagen te bewaren. Dan blijven alle voedingsstoffen behouden. Voorgesneden groenten kunnen het best op dezelfde dag worden gegeten. 

Vruchtgroenten als tomaat, paprika en komkommer kunnen bijvoorbeeld beter niet in de koelkast worden bewaard, want dan treedt er koudebederf op.

Meer bewaartips.

Bereiden

Het is belangrijk groente voor de bereiding altijd eerst te wassen om vuil en stof te verwijderen. 

De bereidingswijze heeft invloed op hoeveel voedingsstoffen het lichaam eruit opneemt. Voedingstoffen worden gemakkelijker door het lichaam opgenomen uit gekookte of bereide groenten. Wissel daarom verschillende bereidingswijzen en rauwkost af.

Koken en stomen

Groente verliest tussen de 20 en 50% van de vitamines bij het koken. Daarom geldt het advies groente niet langer dan nodig te koken in weinig water. Ook zijn groente te blancheren of stomen. Bij stomen blijft er meer smaak en de meeste vitamines behouden. Het is aan te raden groente uit blik of pot kort te verwarmen totdat het water kookt. Kook diepgevroren groente met weinig water volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking.

Voorgesneden en ongesneden groente

Voorgesneden groente kan minder vitamine C bevatten dan ongesneden groente. Bij het schillen en snijden gaat vitamine C verloren. Het verlies van vitamine C blijft beperkt als de voorgesneden groente onder laag zuurstof (beschermende atmosfeer) is ingepakt.

Gezondheidseffecten

Groente eten is goed voor de gezondheid. Er is niet één groente die in alle voedingsstoffen kan voorzien. Verschillende soorten groente eten is de beste manier om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. Groente bevat weinig calorieën, maar wel veel voedingsvezels. Het eten van groente verzadigt meer dan het drinken van groente.

Ziekten

Mensen die veel groente en fruit eten hebben een lager risico op hartziekte en beroerte. Ook hangt het eten van groente samen met een lagere kans op darmkanker. Daarnaast is er een verband tussen het eten van groene bladgroente en een lager risico op diabetes type 2 en longkanker. 

Het is niet duidelijk welke stoffen uit groente beschermen tegen chronische ziekten. Waarschijnlijk komt door de verschillende (combinaties van) vitamines, mineralen, vezels en andere stoffen in groente. Om die reden kan een vitaminepil groente niet vervangen. 

Voedingsstoffen

Groente levert belangrijke voedingsstoffen, zoals vitamines en mineralen en voedingsvezels. In groente zit onder andere vitamine C, vitamine A, foliumzuur, kalium, ijzer en calcium. In groente zitten bovendien veel bioactieve stoffen, zoals carotenoïden.   

De hoeveelheden voedingsstoffen verschillen erg tussen de verschillende groentesoorten. Ook binnen dezelfde soort kunnen verschillen bestaan. Afhankelijk van het ras, het seizoen, bodem, bemesting en klimaat kunnen de hoeveelheden voedingsstoffen variëren. Er zijn geen aanwijzingen dat biologisch geteelde groente meer voedingsstoffen bevat.

• Vitamine C zit vooral veel in spruitjes en gele en rode paprika. Groenten zijn samen met fruit de belangrijkste bron van vitamine C.
• De bioactieve stof carotenoïden kan in het lichaam worden omgezet in vitamine A. Dit zit in worteltjes, koolsoorten en donkergroene bladgroenten zoals spinazie, postelein, paksoi, andijvie en snijbiet.  
• Foliumzuur is nodig voor de groei en het in stand houden van het lichaam en voor de aanmaak van rode en witte bloedcellen. Groenten zijn de beste leverancier van foliumzuur. Met name groene bladgroenten zijn hiervan een belangrijke bron. 
• Kalium is belangrijk voor een normale bloeddruk. Het zit vooral in tomaat en sla. 9% van de kalium die de Nederlander gemiddeld binnenkrijgt is afkomstig uit groenten. 
• IJzer hebben we nodig voor het transport van zuurstof in ons lichaam en de stofwisseling. IJzer zit vooral in groene groenten. Van de hoeveelheid ijzer in plantaardige voeding neemt ons lichaam tussen de 1 en 10% op. 
• Koolhydraten leveren energie. Groente levert dit vooral in de vorm van suiker. Groente en fruit leveren samen 5% van de hoeveelheid energie die de gemiddelde Nederlander binnenkrijgt. Groenten zijn goed voor 3%. 
• Voedingsvezels zijn belangrijk voor een goede darmwerking. Groente is een goede bron van voedingsvezels. 

Avocado wijkt qua voedingswaarde af van andere soorten groenten. Het bevat veel vet, met name oliezuur, een onverzadigd vet dat ook in olijfolie voorkomt.

Groentesap

Groentesap telt niet mee voor de dagelijkse portie groente. Groentesap bevat meestal kleinere hoeveelheden vezels, vitamine C, foliumzuur (B11) en andere (bioactieve) stoffen, dan van nature in groente aanwezig zijn. Er is nauwelijks onderzoek uitgevoerd naar het verband tussen het gebruik van groentesappen en het risico op chronische ziekten. Groentesap is een suikerhoudende drank en suikerhoudende dranken staan niet in de Schijf van Vijf.

Allergie

Een allergische reactie kan optreden bij vrijwel alle voedingsmiddelen, dus ook bij groenten. Mensen met hooikoorts kunnen sommige groenten beter niet eten. Het gaat om groenten met stoffen die erg op pollen lijken. Zo kunnen mensen met een bijvoetallergie beter geen selderij en wortel eten en mensen met een graspollenallergie geen tomaat.

Veiligheid

Nitraat

Nitraat is een stof die van nature voorkomt in groente. Deze kan tijdens het bereiden of bewaren worden omgezet in nitriet. Onderzoek laat zien dat bij het eten van nitraatrijke groente de risico’s voor de gezondheid verwaarloosbaar klein zijn.

Bestrijdingsmiddelen

Op groente kunnen resten van bestrijdingsmiddelen achterblijven. Dat zijn er zo weinig dat ze niet schadelijk zijn voor de gezondheid.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit controleert of er niet meer resten op groente zitten dan wettelijk is toegestaan. In de biologische sector worden minder bestrijdingsmiddelen ingezet. De middelen die gebruikt worden, zijn van natuurlijke oorsprong. Ze zijn gunstiger voor het milieu. 

Bacteriën en virussen

Op groente kunnen ziekmakende bacteriën of virussen voorkomen, zoals salmonella en E. coli. Zij kunnen een voedselinfectie veroorzaken. Het is daarom belangrijk om groente altijd zorgvuldig te wassen voor gebruik onder stromend water. Daarmee verwijder je vuil en stof en eventueel aanwezige ziekmakende bacteriën.

Op groente kan ook schimmel ontstaan. Is dit zichtbaar, dan kun je dat gedeelte beter niet eten. Ook zie je soms roestplekken op groente. De groente ziet er dan minder mooi uit, maar verder is het onschadelijk.

Natuurlijke gifstoffen

In sommige groenten zitten van nature hele kleine hoeveelheden natuurlijke gifstoffen. Dat zijn er zo weinig dat ze niet schadelijk zijn voor de gezondheid. De kans is klein dat je te veel natuurlijke gifstoffen binnenkrijgt. 

In groene tomaten zit de natuurlijke gifstof tomatine. In de groene delen van aardappelen zit de natuurlijke gifstof solanine. Deze groene delen kun je niet eten en kun je het beste wegsnijden. Sommige groenten kun je beter niet rauw eten vanwege de natuurlijke gifstoffen. Voorbeelden zijn champignons en sperziebonen.

Schadelijke stoffen

Op en in groente kunnen schadelijke stoffen zitten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om resten van zware metalen door milieuvervuiling. Dit is in Nederland nauwelijks een probleem.

Voedingsadvies

Voor volwassenen geldt het advies om minimaal 250 gram groente per dag te eten. Je kun je dagelijkse porties groente makkelijk spreiden over de dag. Als je steeds andere groente kiest krijg je alle voedingsstoffen uit groente binnen die je nodig hebt. Je kunt groente beter eten dan drinken. Lees meer over welke groente(producten) wel en niet in de Schijf van Vijf staan en vul de Schijf van Vijf voor jou in voor een voedingsadvies op maat. 

Groentemeter

Voor mensen die meer groente willen eten hebben we de Groentemeter: daarin bekijk je hoeveel groente je eet op een dag, en je krijgt direct tips op maat om meer groente te eten.

Etiket

Wat er op de groenteverpakkingen moet staan, is vastgelegd in de Warenwet. Op een etiket staan onder meer de ingrediënten, de houdbaarheidsdatum, het gewicht en het land van herkomst vermeld. Aan verse, niet-voorverpakte groenten worden nauwelijks eisen gesteld. Alleen de naam en land van herkomst moeten worden vermeld. 

Kijk naar het online etiket voor meer uitleg over de verschillende onderdelen van het etiket.

Keurmerken

Aan keurmerken is te zien hoe groente is geteeld. Groente met een keurmerk voldoet aan de voorschriften van de organisatie die het keurmerk verstrekt.  

• On the way to PlanetProof (voorheen Milieukeur)
• Biologisch
• EKO-keurmerk 
• Max Havelaar: sperziebonen
• Nature and More
• Erkend Streekproduct 

Duurzaamheidsaspecten

De groenteketen kun je onderverdelen in een versketen en een verwerkingsketen. In de productie onderscheiden we kasteelt en teelt op de open grond (volle grond). De milieudruk van groenten is per kilo vergelijkbaar met andere plantaardige productgroepen, zoals granen, peulvruchten en brood.

Teelt, transport en verwerking dragen het meeste bij aan de milieubelasting. Groente van de volle grond is meestal beter voor het milieu dan groente uit een gas-verwarmde kas. Diepvries en conserven (blik/glas) hebben door de verwerking een iets hogere belasting dan verse vollegrondsproducten, maar lager dan import of kas. De verwarming en verlichting in de kasteelt kost vooral in de winter veel energie. Verse groenten uit de Europese volle grond belasten het klimaat het minst.

In Nederland komt 1/5 deel van de groente uit de volle grond en 2/3 uit een kas. De rest is geïmporteerd. Dat is vooral milieubelastend als dit met het vliegtuig gebeurt, maar dit is maar een heel klein deel van het aanbod. Op verse en verpakte groente moet verplicht het land van herkomst staan. Dat geldt niet voor verwerkte groente.

Energieverbruik

Milieubelasting per soort van laag naar hoog (broeikasgasemissies):

1. Ui en ui-achtigen
2. Stengelgroenten
3. Knolgewassen
4. Bladgroenten
5. Koolsoorten van de volle grond
6. Doperwten en tuinbonen
7. Vruchtgroenten

Groente van het seizoen

Groenten van het seizoen zijn minder belastend voor het milieu dan geïmporteerde groenten die met het vliegtuig worden ingevlogen of groenten uit gasgestookte kassen. 

Je kunt er voor kiezen om een groentenabonnement te nemen. Iedere week krijg je voor een bepaalde prijs via de speciaalzaak een, meestal biologisch, groentepakket bezorgd met producten van het seizoen.

Natuurvriendelijke teelt

Een groenteteler heeft een GlobalGap-certificaat nodig om zijn producten aan supermarkten te kunnen verkopen. Global Good Agricultural Practice (GlobalGAP) stelt wereldwijd eisen aan boeren en tuinders voor voedselveiligheid, duurzaamheid en kwaliteit. Hiernaast kunnen groentetelers en bedrijven die hun groente kopen eigen afspraken maken over natuurvriendelijke teelt. 

Kenmerken van natuurlijke teelt zijn:

• Telers gebruiken zaden die minder gevoelig zijn voor plagen en ziekten. Het telen gebeurt in die klimaatgebieden waar de groenten van nature het beste groeien.
• Er worden geen of slechts minimaal bestrijdingsmiddelen gebruikt. Wanneer het toch nodig is worden de minst belastende middelen gebruikt. Voor bemesting worden alleen organische stoffen gebruikt van het eigen bedrijf. 
• Het is wisselteelt. Dit belast de grond minder omdat de gewassen elk jaar ergens anders staan.
• Er is geen sprake van genetische manipulatie.
• Binnen 2 uur na de oogst worden de gewassen verwerkt. 

Meer informatie

Alle weetjes over groenten op een rij: veggipedia.nl

Kijk voor meer informatie over bestrijdingsmiddelen op de website www.allesoverbestrijdingsmiddelen.nl