Zoetstoffen zijn stoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd om ze zoeter te maken. Er bestaan meer dan 15 goedgekeurde zoetstoffen. Sommige komen in de natuur ook voor, bijvoorbeeld in bessen of citrusvruchten. Er zijn ook zoetstoffen die in de natuur niet voorkomen en die gemaakt worden in een fabriek.
Alle zoetstoffen die in producten gebruikt worden, hebben een E-nummer. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) beoordeelt of de stoffen veilig gebruikt kunnen worden. Vervolgens krijgen ze van de Europese Commissie een E-nummer. Er zijn verhalen in omloop die mensen waarschuwen voor zoetstoffen zoals aspartaam. Deze verhalen zijn vaak gebaseerd op verkeerde conclusies en onzorgvuldige onderzoeken.
Producten met aspartaam zijn niet geschikt voor mensen met ‘phenylketonurie’(PKU). Verder kan overmatig gebruik van polyolen een laxerend effect hebben.
Omschrijving
Zoetstoffen vervangen suiker, of een deel daarvan, in bijvoorbeeld frisdranken, sap, yoghurt en jam. Ze zorgen ervoor dat deze producten even zoet smaken als producten waar meer suiker in zit, maar ze bevatten minder calorieën. Zoetstoffen zijn ook los verkrijgbaar als zoetjes, poeder of oplossing. Alle zoetstoffen die in producten gebruikt mogen worden, hebben een E-nummer. Zoetstoffen zonder E-nummer komen niet in een product terecht.
Polyolen en intensieve zoetstoffen
Er zijn 2 soorten zoetstoffen: polyolen en intensieve zoetstoffen.
- Polyolen zijn niet-intensieve zoetstoffen. Ze zijn half zo zoet tot even zoet als suiker. De smaak lijkt erg op die van suiker en ze hebben geen bijsmaak, zoals de meeste intensieve zoetstoffen. De opname van polyolen in de dunne darm is gering. De polyolen leveren wel calorieën, maar ongeveer 2 keer zo weinig als suiker: rond de 2,4 kcal per gram (polyolen) ten opzichte van 4 kcal per gram (suiker). Alleen erytritol (E968) levert geen calorieën. Diverse polyolen komen in de natuur voor, bijvoorbeeld in planten en bomen (E967 xylitol), fruit (E968 erytritol) en paddenstoelen (E421 mannitol). De meeste polyolen worden kunstmatig gemaakt uit zetmeel en suikers. Xylitol (E967) wordt gewonnen uit houtvezels.
- Intensieve zoetstoffen zijn 30 keer (E952 cyclamaten) tot wel 37.000 keer (E969 advantaam) zoeter dan suiker. Ze leveren geen of nauwelijks calorieën, omdat je maar een klein beetje nodig hebt voor de smaak. De meeste intensieve zoetstoffen worden kunstmatig gemaakt in een fabriek door verschillende stoffen te bewerken. Thaumatine (E957), neohesperidine-DC (E959) en steviolglycosiden (E960) worden gewonnen uit de natuur. E957 wordt gewonnen met zaden van een boom, E959 uit sinaasappelschil en E960 uit de ‘steviaplant’.
Welke zoetstoffen zijn er en waar zitten ze in?
Hieronder staat welke zoetstoffen gebruikt worden. Er staat achter welk E-nummer de zoetstof heeft en in wat voor producten de zoetstof kan voorkomen.
Waar zit zoetstof in?
Zoetstoffen komen voor in light-producten zoals light-frisdrank, light-jam en light-zuivelproducten. Ze kunnen ook zitten in andere producten, zoals kauwvitamines en kauwgom. In de E-nummerzoeker kun je zien in welke producten zoetstoffen kunnen zitten.
Gezondheidseffecten
Alle zoetstoffen die in voedingsmiddelen gebruikt mogen worden, hebben een E-nummer. De Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) beoordeelt of de stoffen veilig gebruikt kunnen worden. Vervolgens krijgen ze van de Europese Commissie een E-nummer.
Verwarring rondom zoetstoffen
Toch zijn er mensen die producten met zoetstoffen liever mijden. Dat komt vooral doordat er verhalen in omloop zijn die mensen waarschuwen voor E-nummers zoals de zoetstof aspartaam, omdat deze schadelijk voor de gezondheid zouden zijn. Deze verhalen zijn vaak gebaseerd op verkeerde conclusies en onzorgvuldige onderzoeken.
Zo herken je betrouwbare informatie over voeding op internet.
Lees hoe het zit met de veiligheid van E-nummers.
Aspartaam
Aspartaam is een zoetstof die in de fabriek wordt gemaakt en die in de natuur niet voorkomt. Het is 200 keer zoeter dan suiker en bevat geen calorieën. Aspartaam wordt in ons lichaam omgezet in fenylalanine en asparaginezuur, waarbij methanol ontstaat. Dit zijn bekende stoffen voor het lichaam en kan deze goed verwerken.
In 2006 en 2007 zijn 2 studies gepubliceerd door het Italiaanse Ramazzini Instituut, waaruit zou blijken dat proefdieren kanker krijgen als gevolg van aspartaam. Naar deze studies is zeer goed gekeken door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA). Hun conclusie was dat de tumoren die waren gevonden niet kwamen doordat de ratten aspartaam kregen, maar omdat ze chronische ontstekingen hadden aan de ademhalingsorganen. De ratten waren dus al ziek voordat ze getest werden. Bovendien bleek de statistiek in het onderzoek niet te kloppen.
Minder calorieën met zoetstoffen
De meeste polyolen leveren ongeveer 2 keer zo weinig calorieën als suiker. Erytritol en de intensieve zoetstoffen leveren helemaal geen of nauwelijks calorieën. Als je dus producten eet of drinkt waar de suiker is vervangen door zoetstoffen, krijg je met die producten minder calorieën binnen.
Verband met overgewicht
Er verschijnen soms berichten die het gebruik van zoetstoffen juist in verband brengen met gewichtstoename. Onderzoeken waarin mensen die in het dagelijks leven producten met zoetstoffen gebruiken worden vergeleken met mensen die dat niet doen, laten hierover wisselende beelden zien. Soms blijkt dat mensen die zoetstoffen gebruiken een hoger gewicht hebben dan mensen die dat niet doen. Maar dat betekent nog niet dat zoetstoffen overgewicht veroorzaken. Een mogelijke verklaring is dat mensen met overgewicht zoetstoffen juist gebruiken omdat ze op hun gewicht willen letten. Of dat mensen die zoetstoffen gebruiken andere leefgewoonten hebben die juist bijdragen aan gewichtstoename.
Het meest overtuigende bewijs komt van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken waarin de ene groep mensen een tijdje doelbewust producten met zoetstoffen krijgt en een andere groep een tijdje producten met suiker. Uit de gezamenlijke resultaten van dergelijke onderzoeken blijkt dat mensen die producten met zoetstoffen krijgen minder calorien binnenkrijgen dan wanneer mensen met suiker gezoete producten nemen. Ook als ze zelf de hoeveelheid die ze verder eten kunnen bepalen. Bovendien lijkt op de korte termijn het lichaamsgewicht af te nemen bij de groep mensen met (ernstig) overgewicht die producten met zoetstoffen neemt in vergelijking met de groep die producten met suiker krijgt.
Effect op de bloedsuikerspiegel
Producten met suiker zorgen voor een stijging van het bloedsuikergehalte. Ook stijgt de afgifte van insuline; dit gebeurt om de bloedsuikerspiegel weer in balans te brengen. Zoetstoffen zoals aspartaam hebben dit effect niet. Na de consumptie van zoetstoffen wordt geen stijging van het bloedglucose of insuline waargenomen
Effect op de tanden
Producten waarin de suiker is vervangen door zoetstoffen zijn beter voor je tanden dan dezelfde producten met suiker. Zoetstoffen spelen namelijk in tegenstelling tot suiker geen rol bij het ontstaan van tandcariës (gaatjes). Zowel frisdranken met als zonder suiker bevatten echter wel zuren die tanderosie veroorzaken (aantasting van het tandglazuur).
Polyolen
De opnamen van polyolen in de dunne darm is gering. In de dikke darm worden ze omgezet door bacteriën, waarbij verschillende gassen ontstaan. Ook trekken ze water aan. Bij een hoge inname kunnen polyolen daarom winderigheid en diarree veroorzaken. De één is hier gevoeliger voor dan de ander. Op levensmiddelen die meer dan 10% toegevoegde polyolen bevatten staat op het etiket dan ook de waarschuwing: ”overmatig gebruik kan een laxerend effect hebben”.
Mensen met PKU
Producten met de zoetstoffen aspartaam of aspartaam-acesulfaamzout (E951 en E962) zijn niet geschikt voor mensen met de erfelijke aandoening fenylketonurie (PKU). Aspartaam bevat namelijk het aminozuur fenylalanine. PKU-patiënten kunnen dit niet afbreken, waardoor het zich opstapelt in de hersenen. Daarom moet er op producten met aspartaam of aspartaam-acesulfaamzout (E951 en E962) staan: “bevat aspartaam (een bron van fenylalanine)” of “bevat een bron van fenylalanine”.
Veiligheid
In de Europese verordening die gaat over het gebruik van E-nummers staat aan welke levensmiddelen de verschillende zoetstoffen mogen worden toegevoegd. Ook staat er wat het maximum toegelaten gehalte is. Hierdoor kun je er niet te veel van binnen krijgen. De in de EU toegelaten zoetstoffen zijn uitgebreid onderzocht op veiligheid door de EFSA.
Lees meer over de veiligheidseisen van E-nummers.
Voedingsadvies
Zoetstoffen zitten vaak in producten die niet in de Schijf van Vijf staan. Voor producten buiten de Schijf van Vijf geldt het advies: niet te veel en niet te vaak. Producten met zoetstoffen kunnen een goed alternatief zijn voor suikerhoudende producten, bijvoorbeeld als je op calorieën of je bloedsuikerspiegel wilt letten. Sommige mensen willen zoetstoffen of andere E-nummers toch liever vermijden. Vanuit gezondheidsoogpunt is het niet nodig zoetstoffen te vermijden, want producten met E-nummers kun je veilig eten, maar er is ook niets op tegen.
Etiket
Als in een product een zoetstof gebruikt is, dan staat deze bij de ingrediënten. Op het etiket staat de term ‘zoetstof’ gevolgd door de naam of het E-nummer. Bij voedingsmiddelen die één of meer zoetstoffen bevatten, staat verder op het etiket bij de naam van het voedingsmiddel ”met zoetstof(fen)” of “met suiker(s) en zoetstof(fen)”.
‘Clean label’
Steeds meer voedingsmiddelenfabrikanten willen hun producten een zogenaamd ‘clean label’ geven. Fabrikanten vermijden dan kunstmatig gemaakte stoffen of vermelden in plaats van het E-nummer, de volledige naam van de toegevoegde stof op het etiket. Dat mag volgens de wet. Dus in plaats van E950 zet een fabrikant dan ‘acesulfaam-K’ op het etiket.
Waarschuwingen op het etiket
Voor PKU-patiënten staat op producten met aspartaam (E951 en E962) de waarschuwing: “bevat aspartaam (een bron van fenylalanine)” of “bevat een bron van fenylalanine”.
Op levensmiddelen die meer dan 10% toegevoegde polyolen bevatten staat op het etiket de waarschuwing: ”overmatig gebruik kan een laxerend effect hebben”.