Zeewieren en algen
Er zijn veel verschillende soorten zeewieren en algen. Beide zijn een goede bron voor eiwitten en ijzer. Daarnaast bevatten algen ook vitamine B1 en visvetzuren en zijn zeewieren een bron van jodium, calcium, fosfor, magnesium, natrium, kalium en vitamine B.
Zeewieren zijn beperkt houdbaar. Volg de aanwijzing op de verpakking en bewaar ze in de koelkast. Gedroogde zeewieren en algen zijn lang houdbaar.
De teelt van zeewier en algen belast het milieu weinig: er is nauwelijks grond, zoet water of fossiele brandstof voor nodig.
Omschrijving
Algen groeien snel en komen voor in zout- en zoetwater. Algen worden ook gekweekt in gesloten reactoren of in open bassins. De celwanden van algen zijn voor mensen moeilijk te verteren. Wanneer algen gedroogd zijn kun je het wel verteren. Daarom zijn algen vooral in droge vorm te koop, bijvoorbeeld als poeder of voedingstablet. In de tabletten zitten vooral eiwitten en/of vetten. Voedselproducten op basis van algen zijn een goede vegetarische keuze, bijvoorbeeld een algenburger.
Algen die groter worden en meer cellen hebben noemen we zeewieren. Zeewieren lijken op planten, omdat ze bladeren, wortels en stengels hebben. Er zijn zo’n 500 eetbare soorten, waarvan bruinwieren (bijvoorbeeld kombu/kelp, wakame, hiziki en zeespaghetti), roodwieren (dulse) en groenwieren (zeesla) belangrijke groepen zijn. Zeewieren kunnen een goede en duurzame vegetarische keuze zijn, mits ze niet te veel vervuild zijn. Daarnaast verwerkt de industrie zeewier tot verdikkingsmiddelen, zoals agar, alginaat en carrageen.
Herkomst algen
Algen worden gekweekt in open bassins of gesloten reactoren in onder andere China en de Verenigde Staten.
Herkomst zeewier
Er is een lange historie van het eten van zeewieren in China, Japan en Korea. Op sommige plekken in Frankrijk, Portugal, Noorwegen, Schotland en Ierland worden zeewieren uit het wild geoogst. Ze groeien tot een diepte van 5 meter. Sommige soorten drijven in zee, anderen komen bij eb droog te staan. In de Oosterschelde is een Nederlandse zeewierboerderij waar zeewier wordt gekweekt. Ook in de Noordzee wordt een zeeboerderij opgezet.
Huidig gebruik
Zeewier is slechts bekend bij een klein deel van de bevolking en nog moeilijk verkrijgbaar. Daardoor wordt het in Nederland nog niet veel gegeten.
Bereiden
Algen
Algen zijn alleen als poedervorm beschikbaar. Het poeder kun je toevoegen aan gerechten, zoals saus, soep of verse pasta, om er smaak en kleur aan te geven. De bekendste toepassing is als supplement.
Zeewieren
Zeewieren worden zowel vers als gedroogd verkocht. Veelgebruikte zeewieren zijn zeesla, nori, kelp/kombu, wakame, arame, zeespaghetti en dulse. Het natuurlijke zoutgehalte van zeewieren varieert sterk binnen soorten en tussen soorten: zeesla bevat nauwelijks natrium maar wakame is vrij zout. Vaak zijn de als vers verkochte zeewieren gezouten. Dit zout is te verwijderen door het wier in water te leggen of goed af te spoelen en droog te deppen. Door onder andere de zoute smaak, de typische kleur en de structuur, zit zeewier vaak in kleine hoeveelheden in gerechten.
Voorbeelden om zeewier te bereiden zijn:
• meekoken in de soep (20-30 min)
• knapperig roosteren in de oven (15 min)
• vers in een salade
• roerbakken met saus bij pasta (5 min)
Zeewier heeft verschillende toepassingen. Zo kun je van kombu thee maken en gebruik je norivellen om sushi te rollen.
Bewaren
Verse zeewieren verliezen snel hun kwaliteit. Ze zijn beperkt houdbaar. Houd bij gesloten verpakkingen de TGT- of THT-datum aan. Bewaar geopende zeewier 1 tot 2 dagen in de koelkast bij 4 °C.
Gedroogde zeewieren zijn meestal luchtdicht verpakt. Ze zijn lang houdbaar. Volg de THT-datum (ten minste houdbaar tot).
Wanneer je gedroogd wier laat wellen in water kan het tot 9 keer zoveel worden. Dit kan een uur duren. Geweld zeewier kun je maximaal een dag bewaren in de koelkast.
Gezondheidseffecten
Vleesvervangers
Zeewieren en algen kunnen goede vegetarische opties zijn. Ze bevatten net als vlees eiwitten, ijzer en vitamine B1, bijvoorbeeld de algen spirulina en chlorella. Ook zijn er vleesvervangers waaraan zeewier is toegevoegd. Dit laatste niet altijd in voldoende hoeveelheden. Check daarom de criteria van het Voedingscentrum voor vleesvervangers voordat je zeewier en algen als vleesvervanger gebruikt.
De precieze samenstelling van zeewier hangt af van de soort en het seizoen. Groene en rode zeewieren, zoals nori en dulse, bevatten meer eiwit dan de bruinwieren (met uitzondering van wakame). Naast eiwitten bevatten alle soorten zeewieren ook B-vitamines, zoals vitamine B1, maar wel minder dan bonen. Zeewier kan meer ijzer bevatten dan vlees en in rood- en groenwieren zit vitamine C.
Visvetzuren
Algen en zeewieren bevatten een kleine hoeveelheid essentiële, meervoudig onverzadigde vetzuren, de zogenoemde visvetzuren EPA en DHA. Deze komen voornamelijk in vis voor, maar worden ook uit algen gewonnen en als capsules verkocht.
Vitamine B12 in zeewieren
Alleen in zeesla en nori zit vitamine B12. Japans onderzoek toont aan dat een groot deel hiervan zogenoemd pseudo B12 is, een variant die niet actief is en het lichaam niet goed opneemt. Nederlands onderzoek wees uit dat nori en spirulina niet voldoende waren om veganistische kinderen van een vitamine B12-tekort af te helpen. Risicogroepen, zoals veganisten, raden we daarom aan om met vitamine B12 verrijkte producten of supplementen te eten om een tekort te voorkomen.
Mineralen in zeewieren
Over het algemeen is het gehalte van mineralen in zeewieren een stuk hoger dan in planten. Zeewier is een bron van jodium, calcium, fosfor, magnesium, ijzer, natrium en kalium. Er kan bijvoorbeeld meer ijzer en koper in zeewier zitten dan in vlees en spinazie. Dulse en royal kombu (suikerwier) zijn zeewieren met veel ijzer en wakame is rijk aan calcium.
Voedingsadvies
(Gedroogde) zeewieren bevatten voldoende eiwit, maar ijzer en vitamine B1 variëren sterk per soort. Een aantal zeewieren kunnen daarom goed als vegetarische keuze dienen, bijvoorbeeld zeesla, kelp, wakame en nori.
Zeewier kun je op dezelfde manier gebruiken als groente en bevatten vezels en vitamine C, daarom zijn ze ook goed te gebruiken als groenten in een maaltijd.
Wees terughoudend om vaak zeewier als vleesvervanger of groente te eten. Zeewieren kunnen namelijk sterk variëren in de hoeveelheid zware metalen, jodium en zout en het is niet altijd duidelijk hoeveel er daarvan inzit. Eet je zeewier als groente, varieer dan met andere groenten. Eet je zeewier als vleesvervanger, varieer dan met peulvruchten, ongezouten noten, ei, tofu of tempé.
Veiligheid
Kelptabletten
Eetbare zeewieren zijn doorgaans veilig. Soms kunnen ze te hoge gehaltes jodium en zware metalen bevatten. Dat geldt met name voor jodium in tabletten gemaakt van kelp (kombu) en arseen in hiziki en andere bruinwieren. Het jodiumgehalte van kelp is erg variabel. Daardoor kunnen deze producten erg weinig of juist te veel jodium bevatten. De Gezondheidsraad ontraadt daarom het gebruik van kelptabletten, maar kleine hoeveelheden verse of gedroogde kelp kun je wel eten.
Vervuiling
De NVWA houdt toezicht op de veiligheid van zeewieren. Soms is er sprake van vervuiling met ammonia, dioxine, bestrijdingsmiddelen en radioactiviteit. De Nederlandse wateren zijn relatief schoon, waardoor het risico op vervuiling daar klein is. Toch raden we af om zelf wier uit het wild te oogsten en op te eten.
Algen en andere nieuwe eiwitbronnen vallen onder de Novel Foods Verordening van de EU. Dat betekent dat eerst hun veiligheid moet worden aangetoond, voordat ze verkocht mogen worden. De zeewiersoorten dulse, nori, zeeaster, IJslands mos, arame, blaaswier, hiziki, gladgesteeld vingerwier, kelp/kombu, suikerwier, en wakame zijn in Europa toegelaten omdat ze al lang gebruikt worden en als veilig beschouwd.
Natuurlijke gifstoffen
Sommige algen kun je niet eten omdat ze van nature gifstoffen bevatten.
Bacteriën in algen
Algen die groeien in een open bassin, hebben een grotere kans om besmet te raken door vogels, insecten en knaagdieren. In gesloten systemen is dit geen probleem.
Bacteriën in zeewier
Fabrikanten en leveranciers zijn verantwoordelijk voor het leveren van een veilig product. Bij verse zeewieren is het belangrijk om ze gekoeld bij 4 °C te bewaren, om bacteriegroei te remmen.
Etiket
Keurmerken
Biologische zeewieren moeten voldoen aan de regels die de Europese Unie heeft opgesteld.
Duurzaamheidsaspecten
Zeewieren worden voor een deel uit het wild geoogst en een deel wordt gekweekt. Er is nauwelijks grond, zoet water of fossiele brandstof nodig om zeewieren en algen te laten groeien. De belasting van deze plantaardige eiwitbronnen zijn minder hoog voor het milieu dan dierlijke eiwitbronnen. De Gezondheidsraad adviseert mensen daarom om meer plantaardige producten te eten en minder dierlijke producten.
Algen en zeewieren kunnen mogelijk een belangrijkere plek in gaan nemen als keuze in plaats van vlees. Lees meer in de factsheet Nieuwe eiwitbronnen als vleesvervanger: