PFAS

Wat zijn PFAS'en?

PFAS is een verzamelnaam van een groep chemische stoffen. Ze worden door mensen gemaakt en komen van nature niet voor in het milieu. PFAS'en zijn water-, vet-, vuil- en stofafstotend. Daarom worden ze verwerkt in bijvoorbeeld regenkleding, buitensport- en skikleding. Ze worden ook gebruikt in pannen met een antiaanbaklaag, en in bakpapier en kartonnen pizzadozen. Daarnaast worden PFAS-stoffen ook gebruikt in bijvoorbeeld blusschuim en smeermiddel.

PFAS staat voor poly- en perfluoroalkylstof. Er zijn meer dan 4700 verschillende PFAS-stoffen. Voorbeelden zijn: GenX, PFOA, PFOS, PFNA en PFHxS.

Wat zijn de nadelen van PFAS'en?

De nadelen van PFAS'en zijn dat ze:

• niet of nauwelijks afbreken in het milieu (daarom worden ze ook wel eeuwige chemicaliën genoemd)
  
• zich makkelijk en snel verspreiden in het milieu via het water, de bodem en de lucht
  
• ophopen in planten, dieren en mensen
• schadelijk zijn voor mensen en het milieu

Hoe kun je PFAS'en binnenkrijgen?

Mensen kunnen PFAS'en op verschillende manieren binnenkrijgen. Bijvoorbeeld via:

• voedsel (eten en drinkwater)
• huisstof
• lucht (binnen of buiten)
• verpakkingen of keukengerei waarin ze zijn verwerkt
• andere materialen waarin ze zijn verwerkt, zoals regenkleding
• impregneermiddelen of smeermiddelen waarin ze zijn verwerkt

Voedsel als bron PFAS'en

Voedsel levert in de meeste gevallen de belangrijkste bijdrage aan de aanwezigheid van PFAS-stoffen in het lichaam. Dat concludeert de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) op basis van onderzoek in 2020. PFAS'en kunnen in voedsel terechtkomen via bijvoorbeeld vervuilde grond, vervuild water of het voer dat dieren krijgen. Mensen kunnen PFAS-stoffen binnenkrijgen via onder andere: drinkwater, vis en zeevruchten, dierlijke producten zoals (orgaan)vlees, wild, melk en eieren, en plantaardige producten zoals groente en fruit.

Wat zijn effecten van PFAS'en op de gezondheid?

PFAS'en zijn ongewenste stoffen die schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van PFAS'en. In 2020 heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) naar de nieuwste inzichten hierover gekeken. Hierbij zijn naast dierstudies ook epidemiologische studies (bevindingen in mensen) meegenomen.

De epidemiologische studies wijzen op een verband tussen de aanwezigheid van PFAS'en (PFOA, PFOS, PFNA en PFHxS) in het bloed en een verminderde reactie van het immuunsysteem. Het immuunsysteem beschermt het lichaam tegen ziekten. Als het minder goed werkt kunnen mensen sneller of vaker ziek worden. Ook werd een effect gevonden van PFAS'en op de leverfunctie, het cholesterolgehalte en op het geboortegewicht bij baby’s.

Nieuwe grenswaarde

Op basis van deze onderzoeken heeft EFSA een nieuwe gezondheidskundige grenswaarde bepaald voor PFAS'en. Omdat de effecten van PFAS-stoffen pas op lange termijn optreden, is een TWI vastgesteld. De TWI staat voor Tolereerbare Wekelijkse Inname en geeft aan hoeveel je levenslang wekelijks mag binnenkrijgen van een stof zonder dat dit gevolgen heeft voor de gezondheid. Het RIVM gebruikt deze nieuwe gezondheidskundige grenswaarde van EFSA ook voor Nederland. Deze is strenger dan de Nederlandse grenswaarde waar tot nu toe vanuit werd gegaan. Het RIVM constateert wel dat er nog veel onzekerheden zijn.

Langdurige blootstelling aan PFAS'en is onwenselijk voor iedereen. Zwangeren, baby’s en (jonge) kinderen zijn extra gevoelig. De stoffen kunnen een effect hebben op het geboortegewicht van baby’s. Bovendien geldt voor baby’s en kleine kinderen dat zij in verhouding meer binnenkrijgen vanwege hun lage lichaamsgewicht.

Het RIVM heeft berekend dat mensen in Nederland uit voedsel en drinkwater samen meer PFAS-stoffen binnenkrijgen dan de gezondheidskundige grenswaarde. Als je lange tijd meer PFAS'en binnenkrijgt dan de gezondheidskundige grenswaarde, dan neemt de kans op nadelige effecten op de gezondheid toe. Dat betekent niet dat mensen bij deze hoeveelheden ook altijd ziek worden. Of je daadwerkelijk ziek wordt, hangt ook af van veel andere factoren zoals leefstijl en andere ziekten. Er moet nog meer informatie verzameld worden over de concentraties van PFAS-stoffen in het milieu, voedsel en drinkwater en de manier waarop mensen blootgesteld worden in Nederland.

Mogen PFAS'en worden gebruikt in producten?

Wetgeving

Bepaalde PFAS-stoffen mogen (nog) worden gebruikt in producten. Andere stoffen zijn verboden.
Het gebruik van de PFAS-stof PFOS is verboden sinds 2006. De stof PFOA is verboden sinds juli 2020. Nederland werkt samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden aan een voorstel voor een Europees verbod op de hele groep van PFAS. Als PFAS’en niet meer of veel minder gebruikt worden in producten, dan zal dit uiteindelijk ervoor zorgen dat de consument minder binnenkrijgt.

PFAS-stoffen in pannen met antiaanbaklaag of bakpapier

PFAS'en worden verwerkt in bijvoorbeeld pannen met een antiaanbaklaag, bakpapier en pizzadozen. Zo kunnen de stoffen ook in voedsel terechtkomen. De EFSA concludeerde in 2020 dat dit zeer kleine hoeveelheden zijn, en dat PFAS'en via deze weg zeer beperkt in je lichaam komen.

PFAS'en in voedsel

PFAS-stoffen mogen niet aan voedsel worden toegevoegd, maar kunnen er wel via het milieu in terechtkomen. Er is momenteel geen wettelijk vastgelegde limiet voor de hoeveelheid PFAS'en in voedingsmiddelen. Hier wordt nu in Europees verband naar gekeken. Er is wel een Nederlandse norm voor drinkwater. Echter, deze norm wordt opnieuw bekeken door de nieuwe inzichten.

Kan ik voorkomen dat ik PFAS'en binnenkrijg?

Voorkomen dat je PFAS’en binnenkrijgt, is vrijwel onmogelijk omdat ze in kleine hoeveelheden in veel verschillende voedingsmiddelen kunnen zitten. De stoffen kunnen in voedsel terechtkomen via vervuilde grond, vervuild water of het voer dat dieren krijgen.

Eet gevarieerd

Gevarieerd eten is altijd het beste advies om minder van een bepaalde stof binnen te krijgen. Dit advies geldt ook voor andere stoffen die je liever niet binnenkrijgt. 

Voedsel bevat vele stoffen. Stoffen die we nodig hebben zoals vitamines, mineralen, koolhydraten en vezels. Maar voedsel kan ook verontreinigd zijn met andere stoffen zoals zware metalen of PFAS’en. Het is niet te voorkomen dat we ook deze ongewenste stoffen binnenkrijgen, omdat ze nu eenmaal in ons milieu voorkomen. Of er ook sprake is van een effect op de gezondheid hangt af van de hoeveelheid die mensen binnenkrijgen. 

Kraanwater

Kraanwater in Nederland kun je gewoon drinken. De hoeveelheid PFAS’en die mensen binnenkrijgen via kraanwater is in het algemeen beperkt. 

Moestuinen

Groente uit de moestuin kun je gewoon eten. Alleen voor groente en fruit uit moestuinen binnen 1 kilometer van de fabriek van DuPont/Chemours in Dordrecht en uit het moestuinencomplex Sluisdijk in Helmond is het advies om dit niet te eten. Op deze plekken zitten veel PFAS’en in de bodem.

Zelfgevangen vis

Het advies is om 1 keer per week vis te eten. Bij voorkeur vette vis zoals makreel, haring of zalm. Eet niet te vaak zelfgevangen zoetwatervis uit Nederlandse wateren. Bijvoorbeeld paling, baars en forel. Onderzoek van het RIVM laat zien dat door het regelmatig eten van zelfgevangen vis uit Nederlandse wateren je boven de grenswaarde uit kan komen. 

Pannen en bakpapier

Bij normaal gebruik kun je veilig bakpapier of pannen met antiaanbaklaag gebruiken. Let wel op dat ze onbeschadigd zijn. Lees hier meer over veilig omgaan met pannen.

Je kunt ervoor kiezen geen pannen met antiaanbaklaag, zodat er minder PFAS-stoffen in ons milieu komen. In plaats van bakpapier kun je ook een herbruikbare bakmat nemen of je bakplaat of bakvorm invetten met olie of vloeibaar bak- en braadvet. Niet in alle bakpannen of in al het bakpapier zitten PFAS’en. Je kunt bij fabrikanten navragen of er PFAS’en in hun producten zitten. Dit staat niet op het etiket.