Clostridium botulinum is een bacterie. Deze bacterie maakt de gifstof botuline aan. Het komt in Nederland zelden voor, maar de bacterie kan de ernstige voedselvergiftiging botulisme veroorzaken.
Vooral baby’s tot 1 jaar zijn gevoeliger voor deze bacterie. Baby’s kunnen zuigelingenbotulisme krijgen. Dit komt in Nederland zeer weinig voor.
Clostridium botulinum kan voorkomen in zelf ingemaakte groente en vlees of in honing. Het advies geldt om baby’s tot 1 jaar geen honing te geven.
Omschrijving
Clostridium botulinum is een bacterie die leeft in een omgeving zonder zuurstof en overal in de natuur voorkomt. De bacterie maakt een gifstof aan die een ernstige voedselvergiftiging kan veroorzaken. Dit is in Nederland zeer zeldzaam.
Clostridium botulinum kan sporen vormen die goed kunnen overleven en hittebestendig zijn. Sporen zijn bacteriecellen in een soort slaapstand. Deze kunnen zich later weer ontwikkelen tot bacteriën. De kans dat sporen van de bacterie zich ontwikkelen in de darmen is zeer klein.
Gezondheidseffecten
Botulisme bij volwassenen
Clostridium botulinum maakt de gifstof botuline aan. Dit is al bij zeer kleine hoeveelheden erg giftig. Het veroorzaakt de ernstige voedselvergiftiging botulisme. Botulisme komt in Nederland zelden voor.
De eerste verschijnselen treden 12 tot 36 uur na de vergiftiging op. De patiënt raakt verlamd, gaat slechter zien, slikt slecht en praat moeilijk. De dood kan het gevolg zijn.
Zuigelingenbotulisme
Sporen van Clostridium botulinum kunnen normaal gesproken geen kwaad, maar kunnen wel gevaarlijk zijn voor baby’s tot 1 jaar. Zij kunnen zuigelingenbotulisme ofwel infantiel botulisme krijgen. Dit komt bijna nooit voor, maar de gevolgen kunnen ernstig zijn.
Omdat de darmflora van baby’s nog niet volledig is ontwikkeld, kunnen de sporen van de bacterie in de darmen van baby’s uitgroeien tot bacteriën. Deze maken schadelijke stoffen aan die inwerken op het zenuwstelsel.
De ziekte heeft altijd een aantal dagen nodig voordat hij doorbreekt. Voor die tijd kunnen deze verschijnselen optreden:
- een verminderde eetlust
- aanhoudend huilen
- sloomheid
- verstopping (obstipatie) met spierzwakte en verlammingen tot gevolg
Als baby’s deze verschijnselen vertonen is het aan te raden de dokter te bellen. Een snelle behandeling in het ziekenhuis kan complicaties voorkomen. Het kind kan dan binnen enkele weken herstellen.
Zonder tijdige behandeling kunnen ernstige complicaties optreden waardoor baby’s zelfs kunnen overlijden. Ernstige complicaties zijn verlammingsverschijnselen waardoor het hart of de longen kunnen stoppen met werken.
Veiligheid
Honing
Het lijkt erop dat alle soorten honing sporen van de botulisme-bacterie kunnen bevatten. Mogelijk bevat de ene honingsoort wel meer sporen dan de andere, maar daar is weinig over bekend.
Sporen in honing zijn niet te voorkomen. De sporen van de bacterie komen in honing terecht doordat bijen ze oppikken van de grond en aan hun pootjes meevoeren. Verhitten op hoge temperaturen is geen oplossing omdat de kwaliteit van de honing dan sterk achteruit gaat. Ook het oplossen van honing in thee of in de pap helpt niet om de bacterie onschadelijk te maken.
Andere voedingsmiddelen
Sporen van Clostridium botulinum kunnen ook in andere levensmiddelen voorkomen, maar uit onderzoek blijkt vooral thuis ingemaakte groente, vlees of producten in olie een risico te zijn. Het handmatig inmaken, wecken of fermenteren van levensmiddelen zoals vlees, vis of groente gaat niet altijd goed. Ook zelfgemaakte producten in olie zoals groenten in olie, knoflook in olie, chili-olie en kruidenolie zijn een risico. Vooral als je ze buiten de koelkast bewaart en voor langere tijd bewaart. Zo kan Clostridium botulinum zich ontwikkelen tot een schadelijke bacterie.
Zelf ingemaakt fruit is geen probleem, omdat dit te zuur is voor de bacterie om te groeien.
Al het ingeblikte en geconserveerde voedsel in de winkel is veilig. Deze producten zijn of gesteriliseerd of te zuur. Pas wanneer een blik bol staat moet je oppassen.
Warenwet
Volgens de Warenwet mag Clostridium botulinum niet in levensmiddelen voorkomen. Dit geldt niet voor rauwe levensmiddelen die nog bewerkt worden of als het product verhit wordt voor het eten.
Voedingsadvies
Om
besmetting met Clostridium botulinum te voorkomen gelden de volgende adviezen:
- Maak
thuis geen groenten of vlees in (wecken)
- Bewaar zelf ingemaakte producten in olie, zoals knoflook, groente en kruiden of zelfgemaakte pesto maximaal 4 dagen in de koelkast bij 4 °C
- Gooi blikken die bol staan weg
Honing
De
kans is klein dat een potje honing is besmet met Clostridium botulinum. Kinderen
ouder dan 1 jaar en volwassenen hebben een volledig ontwikkelde darmflora. De
kans dat sporen van de botulisme-bacterie overleven is daardoor zeer klein.
Vanaf
1 jaar kan iedereen daarom zonder problemen honing eten. Dat geldt ook voor
zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven.
Honing en baby’s
Het
advies geldt om baby’s tot 1 jaar geen honing te geven om zuigelingenbotulisme
te voorkomen.
Meer informatie
Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu:
www.rivm.nl
Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit:
www.nvwa.nl
European Food Safety Authority:
www.efsa.europa.eu